Τι είναι τελικά το... κεφαλούδι;

Το Κεφαλούδι (Oxyura leucocephala) είναι μια από τις πιο περίεργες πάπιες της Δυτικής Παλαιαρκτικής. Είναι μικρόσωμη, κοντόχοντρη, με σκληρή, κοντή, μυτερή ουρά και πλακουτσωτό ράμφος που στα αρσενικά έχει γαλαζωπό χρώμα. Αμφότερα τα φύλα έχουν παρόμοιο ξανθοκάστανο φτέρωμα χωρίς ιδιαίτερα χρώματα ή σχήματα, ενώ το αρσενικό έχει άσπρο κεφάλι, εξ ου και το όνομα του είδους. Στην Ελλάδα, τα Κεφαλούδια είναι σπάνιοι και πολύ τοπικοί χειμερινοί επισκέπτες. Στα μέσα του 19ου αι. το είδος είχε πολύ ευρύτερη κατανομή, αναφέρεται δε και ως επιδημητικό στην Ήπειρο, αν και δεν υπάρχουν αποδείξεις ότι φώλιασε στην Ελλάδα. Σήμερα, το είδος διαχειμάζει σχεδόν αποκλειστικά στη Λ. Βιστονίδα και περιστασιακά στις Λίμνες Κερκίνη, Βόλβη, Ισμαρίδα, ενώ υπάρχουν και ελάχιστες παλαιότερες καταγραφές από το Δέλτα Έβρου και τη Λέσβο. Στη Λ. Βιστονίδα έχουν καταμετρηθεί μέχρι 2.213 άτομα, αλλά τα τελευταία χρόνια ο πληθυσμός τους, για άγνωστους λόγους, έχει μειωθεί σημαντικά. Η προέλευση των πουλιών που διαχειμάζουν στην Ελλάδα δεν είναι γνωστή, αλλά μάλλον πρόκειται για άτομα από τον ευρύτερο πληθυσμό πού διαχειμάζει στην Δυτική Τουρκία. Το γεγονός ότι στην Λ. Βιστονίδα έχουν καταμετρηθεί αρκετές φορές πληθυσμοί Κεφαλουδιών μεγαλύτεροι από 1000 άτομα καθιστά την λίμνη αυτή έναν από τους σημαντικότερους στον κόσμο υγρότοπους για τη διαχείμαση του είδους.

Τον χειμώνα τα Κεφαλούδια προτιμούν μεγάλους, ανοιχτούς ρηχούς υγρότοπους με υφάλμυρο ή και γλυκό νερό. Η Λ. Βιστονίδα, όπου απαντάται ο κύριος όγκος του διαχειμάζοντος στην Ελλάδα πληθυσμού, χαρακτηρίζεται από υπερευτροφισμό, σημαντική ετήσια διακύμανση της αλατότητας και εισροές φερτών υλικών από ποτάμια. Τα πουλιά τρέφονται όλα μαζί σε μικρές ομάδες ή μαζί με άλλες βουτόπαπιες συνήθως στα ανοιχτά. Η δίαιτα τους αποτελείται κυρίως από πολύχαιτους, που είναι ο πιο κοινός βενθικός οργανισμός στον πυθμένα της λίμνης, προνύμφες διαφόρων ειδών και άλλους μικροοργανισμούς.

Στην Ελλάδα το Κεφαλούδι έχει χαρακτηριστεί ως «Κινδυνεύον» είδος και προστατεύεται από τη νομοθεσία. Απειλείται όμως κυρίως από την όχληση, το κυνήγι και την λαθροθηρία, ενώ συχνά παγιδεύεται τυχαία σε δίχτυα ψαράδων. Η ρύπανση και η υποβάθμιση των υγροτόπων είναι επίσης μια, μακροπρόθεσμη μεν, αλλά σοβαρή απειλή για το είδος, ιδιαίτερα επειδή ολόκληρος σχεδόν ο πληθυσμός του στην Ελλάδα διαχειμάζει μόνο σε έναν υγρότοπο.