Τι είναι το άγρυπνο κώμα;

Αρχικά, θα πρέπει να δούμε τι είναι το κώμα ως έννοια.

Το κώμα είναι παθολογική κατάσταση. Τα βασικά χαρακτηριστικά του είναι η απώλεια της συνείδησης, της κινητικότητας και της αισθητικότητας, εν μέσω της διατήρησης της φυτικής ζωής (αναπνοή, κυκλοφορία του αίματος). Τα αίτια τους κώματος ποικίλουν: μπορεί να είναι νευρολογικά, αγγειακά, αναπνευστικά ή άλλα (βλ. παρακάτω). Μπορεί να είναι από ελαφρύ και αντιστρέψιμο, μέχρι βαθύ και ανεπανόρθωτο (κλινικός θάνατος).

Το άγρυπνο κώμα (ή αλλιώς σύνδρομο εγκλεισμού – locked-in syndrome) είναι μια σπάνια νευρολογική κατάσταση στην οποία το άτομο:

είναι πλήρως συνειδητό και διατηρεί διανοητικές λειτουργίες (όπως σκέψη, ακοή, αίσθηση),
αλλά δεν μπορεί να κινηθεί ούτε να μιλήσει, εξαιτίας παράλυσης σχεδόν όλων των μυών του σώματος.

Τι μπορεί να κάνει ο ασθενής:

Συνήθως, μόνο οι κινήσεις των ματιών (ή βλεφάρων) παραμένουν λειτουργικές και με αυτές μπορεί να επικοινωνεί – π.χ. με ανοιγοκλείσιμο ματιών για “ναι/όχι”.

Στάδια

Το κώμα διακρίνεται σε 4 στάδια ανάλογα με το βάθος του. Η ταξινόμηση σε στάδια δεν καλύπτει όλες τις περιπτώσεις, όμως επιτρέπει την καλύτερη και ευκολότερη παρακολούθηση των ασθενών. Ωστόσο, δεν αφήνει σε καμία περίπτωση περιθώριο για τη συναγωγή προγνωστικών συμπερασμάτων.

Το πρώτο στάδιο του κώματος ονομάζεται άγρυπνο κώμα και διακρίνεται από απλή θόλωση της διάνοιας (βραδύτητα απαντήσεων, ονειρικά παραληρήματα).
Στο δεύτερο στάδιο (ελαφρύ κώμα) παρουσιάζεται η παραμονή των προστατευτικών αντιδράσεων στα επώδυνα ερεθίσματα.
Το τρίτο στάδιο (βαθύ κώμα ή κάρος) διακρίνεται από απουσία αντίδρασης σε επώδυνα ερεθίσματα, πλήρη χαλάρωση των μυών, διαταραχή της φυτικής ζωής (υπερθερμία, ανωμαλίες στον καρδιακό και αναπνευστικό ρυθμό) και κατάργηση των οστεοτενόντιων αντανακλαστικών, καθώς και αυτών του κερατοειδούς.
Στο τέταρτο στάδιο χαρακτηρίζεται από ολική απώλεια της φυτικής ζωής και της σχέσης του ατόμου με το περιβάλλον. Σ’αυτό το σημείο, το ηλεκτροεγκεφαλογράφημα είναι επίπεδο και ο ασθενής επιβιώνει μόνο με μηχανική υποστήριξη (αναπνευστική συσκευή) και τη χρήση αγγειοσυσταλτικών. Στο τέταρτο στάδιο το κώμα μπορεί να είναι αντιστρέψιμο (όπως σε περιπτώσεις τοξικού κώματος που διακρίνονται από παράλυση των φυτικών λειτουργιών και παροδική ηλεκτροεγκεφαλική σιγή) ή ανεπανόρθωτο.

Το μη αναστρέψιμο κώμα, γνωστό και ως κλινικός θάνατος ή υπερβαθέν κώμα δηλώνει τον εγκεφαλικό θάνατο και συνεπώς, τον θάνατο του οργανισμού. Ορίζεται από 4 σημεία: ολική απώλεια συνείδησης, κατάργηση κάθε ικανότητας αντίδρασης, κατάργηση της αυτόματης αναπνοής επί τουλάχιστον 3 λεπτά μετά την αποσύνδεση του αναπνευστήρα και το επίπεδο ηλεκτροεγκεφαλογράφημα επί τουλάχιστον 10 λεπτά. Τα σημεία αυτά θα πρέπει να επιμείνουν για ένα χρονικό διάστημα αρκετά μεγάλο, ώστε να αποκλειστούν άλλες παθολογικές καταστάσεις που μπορεί να εκδηλωθούν κατ’ αυτόν τον τρόπο.

Χρόνιο κώμα

Το χρόνιο κώμα, το οποίο είναι συνήθως μη αναστρέψιμο, χαρακτηρίζεται από ολική απώλεια συνείδησης και των λειτουργιών της σχέσης του ατόμου με το περιβάλλον. Οι φυτικές λειτουργίες διατηρούνται σ’ αυτήν την περίπτωση. Το χρόνιο κώμα συχνά οφείλεται σε πάρα πολύ παρατεταμένη εγκεφαλική ανοξία, η οποία αναπληρώθηκε με εξωτερικές μαλάξεις της καρδιάς.

Αίτια

Τα πιθανά αίτια του κώματος ποικίλλουν σε μεγάλο βαθμό. Κάποια από αυτά είναι η εγκεφαλική αιμορραγία, η εγκεφαλική ανοξία, η εγκεφαλίτιδα, η μαλάκυνση, η μηνιγγική αιμορραγία, η μηνιγγίτιδα, η κυκλοφοριακή ανεπάρκεια, η ασφυξία, η δηλητηρίαση από μονοξείδιο του άνθρακα ή βαρβιτουρικά, η διαβητική κετονοξέωση και η αύξηση της οσμωτικής πίεσης στα υγρά του σώματος (λόγω αφυδάτωσης ή ηπατικής ή αναπνευστικής εγκεφαλοπάθειας). Επίσης, κώμα μπορεί να προκαλέσει και ένα βαρύ τραύμα.

Πιο ειδικά αίτια:

Εγκεφαλικό στο στέλεχος του εγκεφάλου (συχνότερη αιτία)
Τραυματισμός στον εγκέφαλο ή στη σπονδυλική στήλη
Ασθένειες όπως η πλάγια μυατροφική σκλήρυνση (ALS)
Σπανιότερα: λοίμωξη, όγκος, απομυελινωτικές νόσοι

Η πρόγνωση για ασθενείς με άγρυπνο κώμα (locked-in syndrome) εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την αιτία που το προκάλεσε, τη σοβαρότητα της βλάβης στο εγκεφαλικό στέλεχος και την ταχύτητα με την οποία θα ξεκινήσει η ιατρική παρέμβαση και αποκατάσταση. Σε περιπτώσεις όπου το σύνδρομο προκαλείται από εγκεφαλικό επεισόδιο, η κατάσταση είναι συνήθως σοβαρή, αλλά υπάρχουν ασθενείς που παρουσιάζουν σταδιακή βελτίωση με εντατική φυσιοθεραπεία, λογοθεραπεία και χρήση τεχνολογίας επικοινωνίας μέσω ματιών. Η νοητική κατάσταση των ασθενών παραμένει ανέπαφη, και αυτό παίζει καθοριστικό ρόλο στην αποκατάσταση και στη δυνατότητα αλληλεπίδρασης με το περιβάλλον.

Ωστόσο, υπάρχουν και περιπτώσεις όπου η παράλυση παραμένει πλήρης και μόνιμη, χωρίς σημαντική βελτίωση στη σωματική κινητικότητα, γεγονός που καθιστά την καθημερινότητα εξαιρετικά δύσκολη τόσο για τους ίδιους τους ασθενείς όσο και για το υποστηρικτικό τους περιβάλλον. Παρότι δεν υπάρχει συγκεκριμένη θεραπεία που να αντιστρέφει άμεσα την κατάσταση, οι υποστηρικτικές τεχνολογίες, όπως οι επικοινωνιακές συσκευές με ανίχνευση ματιών, καθώς και η ψυχολογική υποστήριξη, μπορούν να βελτιώσουν σημαντικά την ποιότητα ζωής. Η αποκατάσταση, όπου είναι εφικτή, απαιτεί μεγάλη υπομονή, εξειδικευμένο ιατρικό προσωπικό και κατάλληλο οικογενειακό περιβάλλον.